HASAN RIZA | MUSHAF-I ŞERİF

Hasan Rızâ Hattı Mushaf-ı Şerîf
Sultan V. Mehmed Reşad’ın Osmanlı tahtına geçtikten sonra türbesinde tilavet edilmek üzere büyük boy olarak yazdırılan Kur’ân-ı Kerîm, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde korunan Hasan Rızâ Hattı Mushaf-ı Şerîf'in orijinal ebadında ve hakiki deri ciltli tıpkıbasımıdır.
 
Sülüs, celî ve ta‘lik hatlarıyla yazdığı pek çok eserle tanınan ve özellikle Osmanlı dönemi yazma eserlerinde sıklıkla kullanılan nesih yazı stilinin en güzel örneklerini veren Hattat Hasan Rızâ Efendi’nin asırlık Mushaf-ı Şerîf’inin tıpkıbasım çalışmaları daha önce hiç denenmemiş tekniklerle yapılmıştır.
 
Görüntüleme, baskı öncesi hazırlık ve baskı süreçleri iki yıllık titiz bir çalışmayla tamamlanan Hasan Rızâ hattı Mushaf-ı Şerîf’in tıpkıbasımında, eserin bugünkü halini en uygun biçimde yansıtmak amaçlanmıştır. Bu kapsamda, tamamıyla sabit renkler kullanmak yerine, eserde uzun yıllar içinde meydana gelen yıpranmaların ve deformasyonların tezyinat ve sayfa zeminlerinde neden olduğu renk geçişlerini, çeşitli leke ve izleri aslına en uygun biçimde yansıtabilmeyi mümkün kılan özel bir baskı yöntemi (multicolor tekniği) benimsenmiş, böylece daha geniş bir renk spektrumunda renk ayrımı gerçekleştirilmiştir. Kapaktaki muhtelif doku ve renk değişikliklerinin de aynıyla yansıtılması hedeflenmiş, buna en uygun malzeme ve baskı tekniklerinden yararlanılmıştır. Ayrıca kapak baskısında klasik ciltleme usulünde kâtı‘ olarak bilinen yöntem kullanılmış, böylece kapak tezyinatındaki kademeler eserin aslına en uygun biçimde yansıtılabilmiştir.
 
Hattat Hasan Rıza Efendi (Ö.1920)
Seyyid, Hacı, Hâfız Hasan Rızâ Efendi -bugün Bulgaristan’da Tarnovo adıyla kalan- Tırnova şehrinde posta müdürlüğü yapan Ahmed Nazif Efendi’nin oğludur. 1243/1828 yılında vukû bulan Rus muhârebesi bozgununda Ahmed Nazif Efendi’nin âilesi İstanbul’a hicret etmiştir. Ahmed Nazif Efendi bu esnâda evlenip Üsküdar’daki Aynalı Mescid civarına yerleşmiş ve 1265/1849 yılında bir oğlu dünyaya gelmiştir. Hasan Rızâ adı verilen bu çocuk henüz üç yaşındayken, âile, ikāmetgâhını Şehzâdebaşı’na naklederek Reşid Paşa konağına yakın bir eve taşınmışlardır. 

Hasan Rızâ Efendi, Bozdoğan Kemeri civârında önce Kaptanpaşa, sonra Hâfız Münib Efendi mekteplerinde okurken, hüsn-i hatta ilgi duydu. O civârda ikamet eden Yahyâ Hilmi Efendi (1249/1833-1325/1907) gibi mükemmel bir hattatın da aralarında bulunduğu hocalardan sülüs-nesih yazılarını öğrenmeğe başladı. Babası kolera salgınından vefât edince amcası Hacı Hüseyin Efendi, henüz 16 yaşında bulunan yeğeni Hasan Rızâ’yı Mûsıka-i Hümâyûn’a kayd etdirdi. Mûsıka-i Hümâyûn kışlasında hüsn-i hat muallimi olan Şefik Bey’den (1235/1820-1297/1880) meşke başlayan Hasan Rızâ, buradaki öğrenimi bitince, 16 arkadaşıyla birlikte 1283/1866 yılında sülüs-nesih yazılarından icâzete nâil oldu.  Şefik Bey, kabiliyetli öğrencisi Hasan Rızâ’yı, kendi hocası Kādıasker Mustafa İzzet Efendi’ye (1216/1801-1293/1876) de götürerek ayrıca istifâdesini sağladı. Mûsıka-i Hümâyûn imamı Halil Efendi 1288/1871 yılında vefât edince, onun yerine bu vazifeye getirilen Hasan Rızâ Efendi 1293/1876’da hac farîzasını edâ etdi. Hocası Şefik Bey’in emekliye ayrılması üzerine, Mûsıka-i Hümâyûn’da imâmetin yanısıra hüsn-i hat muallimliği de Hasan Rızâ Efendi’ye tevdî olundu. 

Medresetü’l-Hattâtîn’in 20 Mayıs 1915’de açılışından bir müddet sonra Hasan Rızâ Efendi -Ahmed Kâmil Efendi’nin (Akdik, 1278/1861-1360/1941) yanısıra- sülüs-nesih-rıka yazılarını öğretmek üzere tâyîn edildi. Ders gösterme günleri pazartesi, perşembe’ydi. Gözlerindeki rahatsızlık yüzünden Medresetü’l-Hattâtîn’deki muallimliği fazla sürmedi.
 
Hasan Rızâ Efendi, 10 Cemâziyelâhir 1338 (2 Mart 1920) günü Rumelihisarı’ndaki evinde vefât edip oradaki kabristana defn edildi. Vefatından iki gün sonra evinde çıkan yangından eserleri kurtarılabilmiştir. Hasan Rızâ Efendi ve yanında medfûn oğlu Süreyyâ Saltuk Bey için Rumelihisarı Kabristanı’nda latin harfleriyle hazırlanan kabir kitâbeleri mevcuttur.